در این راستا و در چند دهه اخیر معنی میراث فرهنگی توسعه یافته است.
امروزه میراث فرهنگی صرفاً به آثار و بناهای تاریخی و همین‌طور مجموعه‌ای از اشیاء محدود نمی‌شود، بلکه شامل دارایی‌ها و ذخایر فرهنگی مردم جهان نیز می‌شود. سنت‌های شفاهی، هنرهای اجرایی و نمایشی، فعالیت‌های جمعی، آیین‌ها و جشن‌ها، علوم و دانش طبیعی و فعالیت‌های مرتبط با طبیعت، کیهان و صنعت‌گری سنتی به همراه کلیه مهارتهای مربوط به تولید صنایعدستی سنتی، همگی بخشی از ذخایر فرهنگی محسوب می‌شوند که میراث فرهنگیِ جهانی در پی پاسداری از آن است. این مفهوم تازه، میراث فرهنگی ناملموس نامیده می‌شود که نسل به نسل و سینه به سینه از اجداد بشر به انسان امروزی رسیده و بایسته است به نسلهای بعدی نیز منتقل شود.
- تعريف يونسكو از ميراث فرهنگي ناملموس
طبق مفاد بند دوم كنوانسيون ۲۰۰۳ يونسكو، ميراث فرهنگي ناملموس، اين گونه تعريف مي‌شود: رويه‌ها (عُرف‌ها)، نمادها، دانش‌ها، مهارت‌ها، ابزارها، اشيا، آثار هنري و مكان‌هاي مرتبط با آنها، كه جوامع و افراد، آنها را بخشي از ميراث ناملموس خود مي‌شناسند و همواره از نسلي به نسلي ديگر منتقل مي‌شود و پيوسته به وسيله انسان‌ها و جوامع و گروه‌ها در پاسخ به محيط اطراف‌شان و در تقابل با طبيعت و تاريخشان خَلق مي‌شود و سازگار با مفاد حقوق بشر بين‌المللي و شرايط احترام متقابل ميان جوامع، گروه ها و اشخاص باشد.
توجه به میراث فرهنگی ناملموس، نقش مهمی در گفتوگوی بین فرهنگ‌های مختلف ایفا می‌کند و سبب ایجاد احترام متقابل به تنوع فرهنگی و شیوه‌های گوناگون زندگی می‌شود. میراث فرهنگي ناملموس، فرصتی است برای عرضه و ارائه فرهنگ و سبک زندگیِ اصیل کشورهای مختلف دنیا در عرصه بینالملل؛ و موجب مقاومت فرهنگی در برابر یکسانسازی فرهنگیِ کشورهای قدرتمند جهان میگردد.
قلمروهای میراث فرهنگي ناملموس
طبق تعاريف كنواسيون ميراث فرهنگي ناملموس، قلمرو ميراث ناملموس شامل 5 بخش اصلي است:
- بیان و سنت‌های شفاهی:
این حوزه، فعالیت‌های مختلف گفتاری همچون ضرب‌المثل، چیستان، قصه، اشعار کودکانه، افسانه، اسطوره، ترانه، اشعار حماسی، سرود، آهنگ، اجراهای نمایشی و... را در بر می‌گیرد. این ابزارهای بیانی جهت انتقال دانش، ارزش‌های فرهنگی- اجتماعی و همچنین به منظور حفظ خاطرات جمعی به کار رفته و نقش مهمی در این راستا ایفا می‌کنند. بعضی از این سنت‌های شفاهی متداول‌ترند و ممکن است توسط تمامی جامعه و یا به عکس؛ توسط گروهی از زنان یا مردان و کهنسالان اجرا شوند.
- هنرهای نمایشی:
هنرهای نمایشی از نمایشهای موسیقییایی گرفته تا نغمه‌های منظوم، تئاتر و پانتومیم را در بر می‌گیرد. هنرهای نمایشی شامل شیوه‌های بیانیِ متفاوتی است که نمایانگر خلاقیت انسان در طی تاریخ تمدن است. موسیقی عام‌ترین و فراگیرترین بخشِ هنرهای نمایشی است که در هر جامعه‌ای در جریان است و ابعاد مختلفی پیدا می‌کند. در چارچوب میراث فرهنگي ناملموس، هنرهای نمایشی علاوه بر آنکه دارای اشکال متنوع بیانی است؛ در برگیرندۀ مهارت‌هایی همچون ساخت ساز، ابزارهای موسیقی، لباس و نقاب است و شامل تزئینات صحنه و بادیآرت نیز می‌شود.
- فعالیت‌های جمعی، آیین‌ها و جشن‌ها:
فعالیت‌های جمعی نظیر آیین‌ها و جشن‌ها فعالیت‌های معمول و مرسومی هستند که به زندگی جوامع و گروه‌های مختلف شکل می‌دهند و به آن ساختار می‌بخشند. آیین‌ها و جشن‌ها باعث می‌شوند اعضای جامعه به وسیله شرکت در آیین یا جشن با سایر شرکت کنندگان مرتبط باشند. به بیانی دیگر فعالیت‌های اجتماعی باعث هویت بخشی به افرادی می‌شود که در آیین یا جشنی فعالیت کردهاند؛ خواه این فعالیت در حوزه عمومی برپا شود خواه حوزه خصوصی، مهم فعالیتی است که عدهای را درگیر می‌کند.
- دانش سنتی و اعمال مرتبط با طبیعت و کیهان:
منظور دانش، معلومات و مهارت‌هایی است که جوامع مختلف برای تعامل با طبیعت آنها را به کار می‌گیرند. این روش‌ها که افراد به کمک آنها جهان و طبیعت اطراف‌شان را درک می‌کنند؛ به وسیله زبان، سنت‌های شفاهی، خاطرات، جهان‌بینی و حتی احساس تعلقِ مکانی بیان می‌شوند. دانش‌های سنتی مرتبط با محیطزیست، جانوران و گیاهان، نظام شفا بخشی سنتی، کیهان‌شناسی، جادوگری و باورها و آیین‌های مرتبط با دانش سنتی از مواردی است که مشمول میراث فرهنگی ناملموس می‌شود.
- سنت‌های مرتبط با صنایع دستی:
صنایع دستی، از ملموس‌ترین اشکال میراث فرهنگي ناملموس است. البته کنوانسیون حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس یا همان کنوانسیون 2003 بیش از آنکه بر صنایعدستی تأکید کند به مهارت‌ها و دانش مرتبط با صنایعدستی توجه دارد. به بیانی دیگر، کنوانسیون میراث فرهنگی ناملموس میكوشد به جای تمرکز بر حفظ اشیاء، هنرمندان بومی را ترغیب کند تا با انتقال دانش مرتبط به نسل جدیدتر، صنایع مربوطه را حفظ و به تداوم آن کمک کند. ابزارهای کار، البسه و پوشاک، جواهرات، ظروف، هنرهای تزئینی، ابزار و آلات سرگرمی، وسایل حملونقل، اسباب بازیها، خانهها و سرپناه‌ها از مواردی هستند که در زیرمجموعه صنایعدستی گنجانده می‌شوند.
2014 Source: Publications of The Inter-City Intangible Cultural Cooperation Network - Isfahan ICCN
انتشارات اجلاس و جشنواره بين‌المللي ميراث فرهنگي ناملموس - اصفهان 1393
نظر شما